โรคกระดูกพรุนความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นในวัยทอง และวิธีรับมือด้วยตัวเอง

ฮอร์โมนเอสโตรเจนมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งในการรักษาสมดุลของการสร้างและสลายกระดูกในร่างกาย ตลอดชีวิตของเรา กระดูกจะมีการสลายตัวและสร้างใหม่ตลอดเวลา (Bone Remodeling) เพื่อให้กระดูกแข็งแรงอยู่เสมอ โดยมีเซลล์ 2 ชนิดหลักที่ทำงานร่วมกัน ได้แก่ เซลล์สร้างกระดูก (Osteoblast) และเซลล์สลายกระดูก (Osteoclast)

ฮอร์โมนเอสโตรเจนจะทำหน้าที่ช่วยยับยั้งการทำงานของเซลล์สลายกระดูกและส่งเสริมการทำงานของเซลล์สร้างกระดูก ทำให้มวลกระดูกคงที่และแข็งแรง แต่เมื่อเข้าสู่ช่วงวัยทอง รังไข่จะหยุดสร้างฮอร์โมนเอสโตรเจนอย่างรวดเร็ว ทำให้ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนในร่างกายลดลงอย่างมาก การลดลงของเอสโตรเจนนี้ส่งผลให้เซลล์สลายกระดูกทำงานได้มากขึ้นในขณะที่เซลล์สร้างกระดูกทำงานได้น้อยลง เกิดความไม่สมดุล มวลกระดูกจึงถูกสลายไปมากกว่าสร้าง ทำให้กระดูกบางลง เปราะบาง และพรุนในที่สุด นี่คือสาเหตุหลักที่ผู้หญิงวัยทองมีความเสี่ยงต่อโรคกระดูกพรุนสูงกว่ากลุ่มประชากรอื่น ๆ

• อายุ: เมื่ออายุมากขึ้น การทำงานของเซลล์สร้างกระดูกจะลดลงตามธรรมชาติ มวลกระดูกจึงลดลงเรื่อยๆ ทุกคนจะสูญเสียมวลกระดูกไปตามวัย
• เพศ: ผู้หญิงมีความเสี่ยงสูงกว่าผู้ชายถึง 4 เท่า โดยเฉพาะหลังวัยหมดประจำเดือน เนื่องจากมีการลดลงของฮอร์โมนเอสโตรเจนอย่างรวดเร็ว
• พฤติกรรม:

• การสูบบุหรี่: สารพิษในบุหรี่ทำลายเซลล์สร้างกระดูก และขัดขวางการดูดซึมแคลเซียม
• การดื่มแอลกอฮอล์: การดื่มมากเกินไปลดการดูดซึมแคลเซียมและวิตามินดี อีกทั้งยังเพิ่มความเสี่ยงต่อการหกล้ม

การขาดการออกกำลังกาย: การขาดการลงน้ำหนักที่กระดูก เช่น การเดิน วิ่ง หรือยกน้ำหนัก ทำให้กระดูกไม่ได้รับการกระตุ้นให้สร้างความแข็งแรง

• พันธุกรรม: หากมีประวัติคนในครอบครัว โดยเฉพาะพ่อแม่ เป็นโรคกระดูกพรุนหรือกระดูกหักง่าย คุณก็มีความเสี่ยงสูงขึ้น
• น้ำหนักตัว: ผู้ที่มีน้ำหนักตัวน้อยหรือผอมเกินไป (BMI ต่ำกว่า 18.5) มีความเสี่ยงสูงขึ้น เนื่องจากมีมวลกระดูกเริ่มต้นน้อย และอาจมีระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนต่ำ
• การใช้ยาบางชนิด: เช่น ยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ (สเตียรอยด์) เป็นเวลานาน ยาต้านชัก หรือยาฮอร์โมนไทรอยด์ในปริมาณสูง

ภาวะทางการแพทย์บางอย่าง: เช่น โรคไทรอยด์เป็นพิษ โรคเบาหวานบางชนิด โรคลำไส้อักเสบเรื้อรัง หรือภาวะขาดสารอาหาร

อาการทั่วไป

• ปวดหลัง: อาจเป็นสัญญาณแรกที่บ่งบอกถึงกระดูกสันหลังยุบหรือหัก ซึ่งอาจเกิดขึ้นเองหรือเกิดจากแรงกระแทกเล็กน้อย อาการปวดมักเป็นเรื้อรังหรือเฉียบพลัน
• การยุบตัวของกระดูกสันหลัง: เมื่อกระดูกสันหลังหลายข้อเกิดการยุบตัว จะทำให้ความสูงลดลง หลังค่อมหรือหลังโก่งงอ (Dowager’s Hump) ซึ่งสามารถสังเกตได้จากเสื้อผ้าที่เคยใส่ได้พอดีแต่กลับหลวมหรือไม่พอดี
• กระดูกหักง่าย: เป็นอาการที่พบบ่อยที่สุดและเป็นสัญญาณบ่งชี้ที่ชัดเจนของโรคกระดูกพรุน กระดูกที่มักหักง่ายได้แก่ กระดูกสันหลัง กระดูกสะโพก และกระดูกข้อมือ ซึ่งอาจหักได้จากอุบัติเหตุเล็กน้อย เช่น การหกล้มเบาๆ การไอจามอย่างแรง หรือแม้กระทั่งการพลิกตัว

ผลกระทบต่อสุขภาพ

• ความเจ็บปวดและการเคลื่อนไหวที่จำกัด: กระดูกหักโดยเฉพาะที่กระดูกสันหลังและสะโพก ทำให้เกิดความเจ็บปวดเรื้อรังอย่างมาก ลดความสามารถในการเคลื่อนไหว ทำกิจวัตรประจำวันได้ยากลำบาก และอาจนำไปสู่การพึ่งพาผู้อื่น
• การเปลี่ยนแปลงรูปร่างและความมั่นใจ: หลังโก่งและความสูงที่ลดลงส่งผลต่อรูปร่างภายนอก ทำให้ผู้ป่วยขาดความมั่นใจในตนเอง และอาจส่งผลกระทบต่อสภาพจิตใจ
• ความเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง: การหักของกระดูกสะโพกเป็นภาวะแทรกซ้อนที่ร้ายแรงที่สุด ผู้ป่วยอาจต้องผ่าตัดและพักฟื้นนาน บางรายอาจไม่สามารถกลับมาเดินได้ตามปกติ และมีความเสี่ยงสูงต่อภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ เช่น ภาวะลิ่มเลือดอุดตัน ปอดอักเสบ หรือแผลกดทับ ซึ่งอาจนำไปสู่ความพิการถาวรหรือแม้กระทั่งการเสียชีวิตได้

การออกกำลังกายที่เหมาะสม

การออกกำลังกายเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่งในการเสริมสร้างกระดูกและกล้ามเนื้อให้แข็งแรง การออกกำลังกายที่ลงน้ำหนัก (Weight-bearing exercise) และการออกกำลังกายที่ต้านทานแรง (Resistance exercise) จะช่วยกระตุ้นให้เซลล์สร้างกระดูกทำงานได้ดีขึ้น และยังช่วยเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ ลดความเสี่ยงของการหกล้ม

• ตัวอย่างการออกกำลังกายที่แนะนำ:

• เดินเร็ว, วิ่งเหยาะๆ, เต้นแอโรบิก: เป็นการออกกำลังกายที่ลงน้ำหนัก ช่วยกระตุ้นการสร้างมวลกระดูก
• ยกน้ำหนักเบาๆ, บริหารร่างกายโดยใช้น้ำหนักตัว (Bodyweight exercise): เช่น ดันพื้น สควอท ช่วยเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อและกระดูก
• โยคะ, ไทชิ: ช่วยเพิ่มความยืดหยุ่น การทรงตัว และความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ ลดความเสี่ยงในการหกล้ม
• การเดินขึ้นลงบันได: เป็นการออกกำลังกายที่ง่ายและทำได้ในชีวิตประจำวัน

• ควรปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญก่อนเริ่มโปรแกรมการออกกำลังกาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากมีข้อจำกัดทางสุขภาพ

การรับประทานอาหารที่มีประโยชน์

สารอาหารที่จำเป็นต่อสุขภาพกระดูก ได้แก่ แคลเซียมและวิตามินดี ซึ่งต้องได้รับอย่างเพียงพอ

• ความสำคัญของแคลเซียม: แคลเซียมเป็นองค์ประกอบหลักของกระดูก ผู้หญิงวัยทองควรได้รับแคลเซียมประมาณ 1,000-1,200 มิลลิกรัมต่อวัน

• แหล่งอาหารที่อุดมด้วยแคลเซียม: นมและผลิตภัณฑ์จากนม (โยเกิร์ต ชีส), ผักใบเขียวเข้ม (คะน้า บรอกโคลี ผักโขม), ปลาเล็กปลาน้อยที่กินได้ทั้งกระดูก (ปลาซาร์ดีน ปลากะตัก), เต้าหู้, ถั่วต่างๆ, งาดำ, น้ำส้มหรือซีเรียลเสริมแคลเซียม

• ความสำคัญของวิตามินดี: วิตามินดีช่วยในการดูดซึมแคลเซียมเข้าสู่กระดูก หากขาดวิตามินดี ร่างกายจะไม่สามารถนำแคลเซียมไปใช้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

• แหล่งวิตามินดี: แสงแดด (รับแสงแดดอ่อนๆ ในช่วงเช้าหรือเย็น ประมาณ 10-15 นาที 2-3 ครั้งต่อสัปดาห์), ปลาที่มีไขมันสูง (ปลาแซลมอน ปลาทู), ไข่แดง, นมและซีเรียลเสริมวิตามินดี
• ในบางกรณีที่ได้รับไม่เพียงพอจากอาหารและแสงแดด อาจพิจารณาการรับประทานอาหารเสริมวิตามินดีภายใต้คำแนะนำของแพทย์

• ความสำคัญของโปรตีน: โปรตีนเป็นส่วนประกอบสำคัญของโครงสร้างกระดูกและกล้ามเนื้อ การได้รับโปรตีนเพียงพอช่วยให้กระดูกและกล้ามเนื้อแข็งแรง

การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม

• การงด/ลดการสูบบุหรี่: บุหรี่มีสารพิษที่ทำลายเซลล์สร้างกระดูกและขัดขวางการดูดซึมแคลเซียม การหยุดบุหรี่ช่วยให้สุขภาพกระดูกดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ
• การจำกัดการดื่มแอลกอฮอล์: การดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไปจะรบกวนการดูดซึมแคลเซียมและวิตามินดี รวมถึงเพิ่มความเสี่ยงต่อการหกล้ม
• การรักษาน้ำหนักตัวให้เหมาะสม: ควรมีน้ำหนักตัวที่เหมาะสม ไม่อ้วนหรือผอมจนเกินไป ผู้ที่ผอมเกินไปมีความเสี่ยงสูงต่อโรคกระดูกพรุน
• การป้องกันการหกล้ม: ตรวจสอบสภาพแวดล้อมในบ้านให้ปลอดภัย เช่น จัดบ้านให้เป็นระเบียบ ไม่มีสิ่งกีดขวาง ใช้แสงสว่างให้เพียงพอ ติดตั้งราวจับในห้องน้ำและบันได สวมรองเท้าที่กระชับและไม่ลื่น

การตรวจสุขภาพ

• การตรวจวัดความหนาแน่นของมวลกระดูก (DXA Scan): เป็นวิธีมาตรฐานที่แม่นยำที่สุดในการวินิจฉัยโรคกระดูกพรุนและประเมินความเสี่ยงต่อการเกิดกระดูกหัก แพทย์มักแนะนำให้ผู้หญิงทุกคนที่มีอายุตั้งแต่ 65 ปีขึ้นไป และผู้ที่มีอายุน้อยกว่าแต่มีปัจจัยเสี่ยง ควรเข้ารับการตรวจนี้
• การประเมินความเสี่ยงโดยแพทย์: แพทย์จะประเมินปัจจัยเสี่ยง ประวัติสุขภาพ และทำการตรวจร่างกายเพื่อพิจารณาความจำเป็นในการตรวจเพิ่มเติมและการรักษา

การรักษา

หากได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นโรคกระดูกพรุน แพทย์จะพิจารณาแนวทางการรักษาที่เหมาะสมกับแต่ละบุคคล โดยมีเป้าหมายเพื่อป้องกันการหักของกระดูก และเสริมสร้างความแข็งแรงของกระดูก

• การรักษาด้วยยา:

• ยากลุ่มยับยั้งการสลายกระดูก (Antiresorptive drugs): เช่น กลุ่มยาไบฟอสโฟเนต (Bisphosphonates) ซึ่งเป็นยาหลักที่ใช้ในการรักษาโรคกระดูกพรุน ทำงานโดยการชะลอการสลายตัวของกระดูก
• ยาเสริมการสร้างกระดูก (Anabolic drugs): ยาบางชนิดช่วยกระตุ้นการสร้างกระดูกใหม่
• การรักษาด้วยฮอร์โมนทดแทน (Hormone Replacement Therapy – HRT): อาจพิจารณาในผู้หญิงวัยทองบางรายที่มีอาการวัยทองรุนแรงและมีความเสี่ยงต่ำต่อผลข้างเคียง แม้ว่าจะช่วยเรื่องกระดูกพรุนได้ แต่ก็มีข้อควรระวังและต้องปรึกษาแพทย์อย่างละเอียด

• การรักษาอื่นๆ: เช่น การเสริมแคลเซียมและวิตามินดีตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด รวมถึงการจัดการความเจ็บปวดหากมีกระดูกหัก